Paranın Psikolojisi

Paranın psikolojisi ya da sembolik önemi psikanalizin kuruluşundan itibaren kuramcıların ilgisini çekmiştir. Örneğin Abraham’ın 1920’lerde tanımladığı anal karakter özelliklerinden biri paraya aşırı önem verilmesidir. Abraham bunun anal dönemde çocuğun yaşadığı çatışmalarla ilişkili olduğunu düşünmüştür. Çocuk dışkısının annesi ile olan ilişkisinde düzenleyici rolünü fark ettikten sonra, onu elinde tutmak ya da vermek konusunda çelişkili duygular yaşar. Anal tutuculuğun gelişmesiyle ilişkili gördüğü cimrilikte çocuk nasıl annesi için değerli olan dışkıyı ona vermeyerek, annesi üzerinde kontrole sahip olduğunu hissediyorsa yetişkin kişi de parayı harcamayarak değerli olanı elinde tuttuğu hissini sürdürmeye devam eder. Burada para ve dışkı arasındaki sembolik eşitliği görmek önemlidir. Freud da paraya karşı güçlü ilgisizliği narsisistik karakter ile ilişkilendirmiş ve bunun karşıt bir eğilim olduğunu ifade etmiştir. Parayla olan ilişkimizin bir çok yönü vardır. Aşağıda Salman Akhtar tarafından tanımlanan parayla ilişkili bazı patolojik durumlar özetlenmiştir.

(1) Kronik cimrilik; Burada kişi para harcamanın güvenlik duygusunu azaltacağı korkusuna sahiptir. Kişiler arası ilişkilerde sadist bir anne ile özdeşimi olduğu düşünülmektedir. Kurulan bu ödeşim kişide vermek ve tutmak konusunda zorlukların nedenine ışık tutar.

(2) Aşırı cömertlik; Cimriliğin tersi olan bu durumun, arzulanan cömert anne ile özdeşleşmeden kaynaklandığı düşünülür. Bu durumda olan kişi arzuladığı aşırı verici anne konumuna geçer. Aşırı verici anne tarafından doyurulma arzusu doyurma ile telafi edilmektedir.

(3) Karakteristik aşırı harcama; Burada kişi kırılgan bir benliğin dağılmasını bir şeyler alarak engellemeyi hedefler. Bu manik bir savunmadır. Ayrıca hissedilen aşağılık duygusununun reddedilmesi ve ilişkileri satın alma yoluyla düzenlemesi amaçlanmaktadır.

(4) Parasal mazoşizm; Mazoşizm bir çok anlamının yanı sıra, kötü muameleyi aşağılanmayı ve acıyı üstlerine çeken kişilerin sergilediği kişilik tarzını ifade eden bir terimdir. Bu durumun maddi konulara odaklanmış şekli ise parasal mazoşizm olarak adlandırılır. Genel olarak, bireyin finansal fırsatları geri çevirdiği, kaynakları çarçur ettiği ve sahip olduğu paradan zevk alamadığı durumları ifade eder. Bu durumun altında bilinçdışı cezalandırılma arzusu yatıyor olması muhtemeldir.

(4) Pazarlık avcılığı; Sadomazoşist pazarlıkta, satıcıyı alt etme arzusu ön plana çıkar. Burada alınan ürünün değerinden ve karlı bir alışveriş yapmaktan daha önemlisi üstün gelme ve ikna etme arzusudur.

(6) Patolojik kumar; Cazibesini, büyük miktarlarda hızla kazanılan para yoluyla bilinçli her şeye kadir olma ve bilinçdışı kaybetme, acı çekme arzusundan almaktadır. Az şey vererek çok şey alacak olma yanılsaması kişinin temel motivasyonlarındandır.

KAYNAKÇA

1. Akhtar, S. (2018). Comprehensive dictionary of psychoanalysis. Routledge.

2. Laplanche, J., & Pontalis, J. B. (2018). The language of psychoanalysis. Routledge.

.